Docentprofessionalisering

Wat is het?
Het belang van docentprofessionalisering wordt steeds duidelijker in een tijd waarin veranderingen en innovaties aan de orde van de dag zijn. Lessen vinden steeds vaker plaats in de praktijk en in multi-level of multi-disciplinaire teams. Docenten en instructeurs spelen hierin een belangrijke rol bij het actueel houden van het onderwijs. Het is daarom van belang dat zij zich blijven ontwikkelen, zowel inhoudelijk als pedagogisch/didactisch.

De hedendaagse docent in het middelbaar beroepsonderwijs draagt bij aan de beroepsontwikkeling van studenten en geeft het leerproces vorm vanuit de beroepspraktijk waarvoor zij opleiden. Een docent moet een breed handelingsrepertoire hebben om de diverse studentenpopulatie te begeleiden en moet naast vakinhoudelijke kennis ook bijdragen aan de maatschappelijke en persoonlijke ontwikkeling van de studenten. Docenten werken samen met het werkveld en volgen de nieuwste ontwikkelingen in hun vakgebied om studenten voor te bereiden op de toekomst. (Beroepsbeeld MBO)

Hoe pak je het aan?
Maar waar begin je met docentprofessionalisering? Het Beroepsbeeld MBO-docent (MBO Raad, 2019) biedt handvaten hiervoor, maar ook informeel leren en teamprofessionalisering kunnen hierbij van pas komen. Kenmerken van effectieve professionaliseringsactiviteiten zijn onder andere focus op de praktijk, samenwerking en flexibiliteit. Het ontwikkelen van vaardigheden voor lesgeven in hybride leeromgevingen is daarbij ook van belang.

Formeel vs non formeel
Er zijn verschillende manieren waarop professionalisering plaatsvindt, zowel formeel als informeel (Canon Beroepsonderwijs, 2020). Bij formele vormen kun je denken aan workshops, cursussen en trainingen, maar ook het bezoeken van een congres, symposium of conferentie.

Daar tegenover staan informele vormen van professionalisering. Dit zijn vormen van professionalisering die veelal ongeorganiseerd gebeuren en soms zelfs onbewust. Informeel leren is dan ook vaak minder zichtbaar. Hieronder vallen onder andere:

Het leren van collega’s door onderlinge samenwerking
Experimenteren met nieuwe onderwijsvormen of nieuwe onderwijsinhoud
Reflecteren op de manier van werkwijze, bijvoorbeeld tijdens intervisie

Individueel vs teamprofessionaliseren
Niet alleen individuele docenten, maar ook teams werken samen aan hun professionalisering. Dit kan gericht zijn op een gemeenschappelijke kennisbasis of het innoveren van het onderwijs. Teamprofessionalisering is het resultaat van individuele en collectieve activiteiten en is de motor van een lerende organisatie die docenten aanmoedigt om te leren en elkaar te activeren.

Zowel formele als informele teamactiviteiten dragen bij aan deze professionalisering, zoals het delen van informatie, het implementeren van digitaal onderwijs en samenwerken aan projecten.

Vanuit het practoraat Docentprofessionalisering van Landstede MBO zijn 7 bouwstenen opgesteld om te komen tot een goede teamprofessionalisering. Het is hierbij belangrijk om te letten op voldoende autonomie van de individuele docent. Dat wil zeggen dat iedere docent eigenaar is van zijn eigen leerproces en dat er maatwerk mogelijk is voor ieder zijn professionaliseringstraject. Logischerwijs moet er geïnvesteerd worden in de docentprofessionalisering. Bijvoorbeeld door tijd beschikbaar te maken op teamdagen en in het takenpakket van de docent. Dit is eveneens vastgelegd in de CAO voor onderwijspersoneel. Hierdoor krijgen docenten niet alleen de tijd voor hun eigen leerproces, maar ook reflecteren op de samenwerking met het team. Dit is essentieel om daadwerkelijk te komen tot teamprofessionalisering. Gebruik maken van de mogelijkheid om gezamenlijk met docenten, studenten en werkveldbegeleiders leertrajecten door te gaan en dit op te nemen in de werkwijze. Bijvoorbeeld door samen lessen te ontwikkelen of samen te begeleiden en beoordelen.

Vaardigheden voor lesgeven binnen hybride leeromgeving
Hybride leeromgevingen zijn een steeds belangrijker onderdeel van het onderwijs, waarin zowel online als offline lesgeven en leren plaatsvindt. Dit betekent een veranderende rol voor de docenten. Van de klassieke rol in het leslokaal naar een coachende rol op de werkvloer. Om hier goed op in te spelen is het van belang dat docenten zich hierop voorbereiden en vaardigheden ontwikkelen om effectief les te geven in deze omgevingen.

Bij het practoraat Hybride Leeromgevingen van Scalda is onderzocht welke competenties belangrijk zijn voor docenten die actief zijn binnen een hybride leeromgeving (2023). Daaruit zijn 7 competenties naar voren gekomen:
1. Ondernemerschap – Docenten zijn creatief in het vormgeven van de hybride leeromgeving
2. Persoonlijke en interpersoonlijke competenties – Docenten hebben oog voor alle verschillende studenten en zijn flexibel, enthousiast en inlevend in de begeleiding
3. Pedagogisch vaardig – Docenten zijn in staat om een veilige leersituatie te creëren
4. Maatwerk bieden aan studenten – Docenten sluiten aan bij de leerbehoeften van de student
5. Starten en bevorderen van het leerproces – Docenten geven inspirerend onderwijs in lessen en in de praktijk
6. Actief zijn in de samenwerking tussen onderwijs en werkveld – Docenten werken nauw samen met praktijkbegeleiders in de hybride leeromgeving
7. Overzicht hebben in de samenwerking tussen onderwijs en werkveld – Docenten hebben kennis van zowel het onderwijs als het werkveld. Vanuit deze kennis zorgen ze voor een kwalitatief sterke hybride leeromgeving.

Met het inzichtelijk maken van de benodigde competenties voor het werken in een hybride leeromgeving, kunnen docenten gericht worden bijgeschoold, of nieuwe docenten gerichter worden geworven.

Waar moet je op letten?
Ongeacht of de docentprofessionalisering formeel of informeel gebeurt, individueel of juist in teamverband, er zijn een aantal succesfactoren om rekening mee te houden (Landstede, 2021). Kenmerken van een effectieve professionalisering zijn:

-De mate waarin de professionalisering aansluit bij de context van de docent. Dat wil zeggen dat de professionalisering aansluit bij de ervaringen van de docent in zijn of haar eigen onderwijspraktijk en nieuwe kennis of skills over bijvoorbeeld vakinhoud of vakdidactiek oplevert. Wanneer dit het geval is, worden leeractiviteiten relevant en zinvol voor een docent. Naast aansluiting bij de eigen onderwijspraktijk, is het ook belangrijk dat een professionaliseringstraject aansluit bij de context van de organisatie van de docent, bijvoorbeeld genoemd in de visie of het beleid van de school.

-De manier van leren. Om te komen tot effectieve professionalisering moet er voldoende gereflecteerd worden. Reflectie is een belangrijke manier om te komen tot professionele ontwikkeling. Onderdeel van reflectie is het uitwisselen van feedback met collega’s. Een waardevolle leeractiviteit vindt plaats in co-creatie met collega’s. Niet alleen tijdens het leerproces, maar ook in het bepalen van de doelen, vorm en duur van een traject. Zo krijgen docenten zelf zeggenschap over hun ontwikkeling.

-Uiteraard is de kwaliteit van de begeleider van belang voor de kwaliteit de gehele leerervaring.

-Tot slot moet er voldoende ruimte zijn voor het professionaliseringstraject. Dit betekent dat een docent voldoende tijd heeft in zijn of haar takenpakket om het traject te doorlopen. Hierin is een rol weggelegd voor een leidinggevende om docenten te ondersteunen en stimuleren.

Wat heb je eraan?
De veranderende rollen van docenten zijn ook een belangrijk onderwerp van discussie, onder andere in het kader van het MBO2030-programma. Dit programma richt zich op de toekomst van het beroepsonderwijs en de veranderingen die hierin plaatsvinden, waarbij de rol van docenten een centrale rol speelt. De veranderende rol maakt dat docent professionalisering nodig is om goed uit de voeten te kunnen als docent.

Een evaluatieonderzoek van de Rijksoverheid heeft daarnaast aangetoond dat de lerarenbeurs en professionaliseringstrajecten bijdragen aan de professionele ontwikkeling van docenten en het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs.

Kortom, er zijn diverse mogelijkheden en bronnen beschikbaar voor docentprofessionalisering, waarbij het belangrijk is om te focussen op praktijkgerichte, flexibele en samenwerkingsgerichte activiteiten. Het ontwikkelen van vaardigheden voor lesgeven in hybride leeromgevingen is hierbij ook van belang. Door te investeren in docentprofessionalisering kan de kwaliteit van het onderwijs verder verbeterd worden en kunnen docenten zich blijven ontwikkelen.

In Nederland zijn er ook diverse initiatieven en onderzoeksgroepen gericht op docentprofessionalisering, zoals het lectoraat Leraren en Lerarenopleiders in Inclusieve Leeromgevingen bij Windesheim, het Practoraat Docentprofessionalisering bij Landstede MBO en het Practoraat Hybride Leeromgevingen bij Scalda. Deze groepen onderzoeken en ontwikkelen methodes en programma's voor docentprofessionalisering.

Bronnen:

Verder lezen: